„Ostatni” maja Lunde | wydawnictwo Literackie

  Twórczość Mai Lunde poznałam dzięki przepięknej i wzruszającej świątecznej opowieści „Zimowa siostra”, która w Polsce wzbudziła tak wielkie zainteresowanie, że jej nakład został wyczerpany i tego roku dzięki wydawnictwu Literackie doczekał się dodruku. Mimo iż powieść teoretycznie powstała z myślą o młodszych czytelnikach, swoim przekazem i obrazem podbiła serca również starszych i zupełnie dorosłych czytelników – mnie również książka zauroczyła i na stałe zagościła w domowej biblioteczce. Jednakże pisarka tworzy również prozę „typowo” dla dorosłego odbiory: „Błękit„ i „Historia pszczół”, to dwie powieści, które do tej pory nakładem Literackiego ukazały się w Polsce – książki o których słyszałam przeróżne opinie i których nie miałam okazji przeczytać a tym samym poznać tę stronę twórczości autorki. Kiedy otrzymałam fragment „Ostatniego” najnowszej powieści, która swoją premierę miała mieć 13 stycznia, zauroczona przede wszystkim językiem jakim posługuje się Linde oraz klimatem, który tworzy, zdecydowałam się poznać tę historię w całości.

SŁOWEM WSTĘPU
    „Ostatni” to trzecia po „Historii pszczół” a także „Błękicie” część klimatycznej tetralogii Mai Lunde. Jak już wspomniałam nie miałam okazji czytać poprzednich, jednak nie wykluczone, że to nadrobię – dzisiaj opowiem o ostatniej. Jak się dowiedziałam wszystkie powieści pochodzą z gatunku o którym nigdy wcześniej nie słyszałam i chyba nie poznałam a mianowicie ecological fiction i muszę przyznać, że to było ciekawe doświadczenie. Nie będę ukrywać – powieść wciągnęła mnie już od pierwszej strony. Język jakim posługuje się autorka i klimat jaki tworzy przywołały mi na myśl klasyków – gatunek który uwielbiam. Cała historia jest powolna, pełna nostalgii, refleksji, przemyśleń ale i faktów. Linde nie będzie z narracją i już z pierwszych, czy kolejnych stron nie wyskakuje z akcją, czy brawurą a stopniowo rozwija trzy wątki związane z jednym gatunkiem dzikiego konia Przewalskiego. Można powiedzieć, że płynie powoli niczym spokojne jeziorko snują swoją opowieść. Historia ta rozgrywa się na trzech planach czasowych, w trzech różnych miejscach i w trzech rodzinach a swoją podróż rozpoczynamy od brutalnej i „zimnej” przyszłości. Dzielą ich setki kilometrów i setki lat a łączy motyw dzikich koni a także miłość do nich i walka o ich przetrwanie.

FABUŁA
    W pierwszej kolejności przenosimy się do Norwegii 2064 roku. Eva wraz z nastoletnią córką Isą opiekują się ostatnimi zwierzętami w parku, który ich rodzina niegdyś prowadziła od trzech pokoleń. Życie nie jest łatwe. Po latach zapaści, katastroficznej suszy i walki o żywność a także wodę, nastał czas niepokoju, lęki, głodu. Ludzie zaczęli wędrować w poszukiwaniu miejsc nadających się do osiedlenia, takich, które zapewniłyby chociaż minimalne warunki do życia, tam gdzie można by uprawiać ziemię. W sklepach brakuje żywności. Nigdzie nie uświadczy także sprzętu elektronicznego, samochodów, markowych ubrań, czy nawet zegarków. Nie ma pieniędzy jakie ludzie znali w postaci banknotów i bilonów – teraz „walutą” jest towar, którymi wymieniają się ludzie nawzajem… rzeczy, które jeszcze im pozostały. Evie nie jest łatwo żyć. Ciągle martwi się i głowi jak by tu zdobyć jedzenie dla córki i zwierząt, jak zwalczyć przeciwności każdego dnia, jak zadbać o bezpieczeństwo – wszędzie grasują rabusie. Córka błaga matkę o to by opuścić to miejsce i wyruszyć na północ, jednak Eva nie chce opuszczać zwierząt, tym bardziej, że jej ukochana klacz spodziewa się źrebaka. Pewnego dnia do ich drzwi puka tajemnicza kobieta, która szuka noclegu.

  Następnie wędrujemy do Mongolii 1992 roku, gdzie poznajemy młodą panią weterynarz Karin. Kobieta wraz z dorosłym synem Mathiasem wyrusza do Parku Narodowego Chustajn aby sprowadzić z Europy do Mongolii niegdyś trzymane w niewoli konie Przewalskiego. Gotowa do największych poświęceń, za wszelką cenę pragnie uratować ginący gatunek. Wygodne łóżko i ciepły kominek zastąpił zimny, niewygodny namiot, mróz i głód, jednak cel jest tak blisko… walka jest tego warta.

  Na koniec Sankt Petersburg 1881 roku. Odnalezione w Mongolii kości nowego gatunku konia trafiają do zoologa Michaiła, który ze zdumieniem odkrywa, że szczątki do złudzenia przypominają szkielet prehistorycznego dzikiego zwierzęcia. Od tej chwili mężczyzna marzy o wyprawie badawczej na stepy mongolskie. Czy awanturnik i poszukiwacz przygód Wolff pomoże mu ziścić to pragnienie?

KLIMAT, JĘZYK POWIEŚCI – PRZERAŻAJĄCA WIZJA ŚWIATA
Jak już wspomniałam oczarowała mnie ta historia zarówno językiem, klimatem co i całą opowiedzianą historią. Można powiedzieć, że to wizja autorki dotyczącymi między innymi tego jak będzie wyglądał świat gdy wyginą pszczoły lub gdy w Europie zabraknie wody…. Wizja tego jak i co będzie jeśli człowiek nie opamięta się i zamiast niszczyć, nie zacznie się troszczyć o to co zostało nam dane, tak bezinteresownie. To bardzo smutna, wręcz przerażająca wizja w szczególności ta z 2064 roku, która jest scenariuszem dystopicznym, pełnym niepokoju, niepewności, lęku, grozy, niebezpieczeństw. To wizja świata o której jeszcze wolimy i nie chcemy myśleć, taka której się obawiamy, gdyż jest pokazywana w najstraszliwszych filmach, książkach, opisywana w wierszach. Taka, która budzi lęk, niepokój, wprowadza dyskomfort i jest odsuwana na dalszy plan. Świat w którym brakuje jedzenia, wody, podstawowych środków do życia. Taki w którym nie świeci słońce, nie jest błogo, lekko i wesoło i nie słychać śmiechu dzieci, tylko płacz, niepokój, jęk… a każdy dzień stanowi walkę o byt i życie. Świat w którym zwierzęta, rośliny i ludzie powoli stają się gatunkiem wymarłym…

  Druga wizja – niby lżejsza ale i tak niewesoła i nie napawająca optymizmem. Konie Przewalskiego niegdyś żyjące w Mongolii na wolności, teraz w złych i przykrych warunkach trzymane w niewoli, gdzieś daleko… z dala od rodzimego miejsca, gdzie od wieków były wychowywane, gdzie cieszyły się wolnością, mogły „czerpać z życia”, były szczęśliwe…. i jedna kobieta z synem z wielką pasją, planami i marzeniami by przywrócić utraconą wolność i narodowe dziedzictwo Mongolii. Tylko ona i syn przeciw wielkim korporacjom, dokumentom, zasadom, papierkom. Ona w świecie pełnym niebezpieczeństw i w trudnych warunkach klimatycznych i nie tylko. Jak udźwignąć ten ciężar? Jak tego dokonać? Jak pokonać przeszkody, kiedy spotykani ludzie nie ułatwiają sprawy tylko ją jeszcze bardziej utrudniają?

  I jeszcze jedna historia, także o koniach a właściwie ich „początkach” – narodzinach… I wielkich marzeniach. Jednak czy są one do zrealizowania?

TO CO ŁĄCZY. FAKTY
Te trzy wątki mimo iż dzielą bohaterowie, miejsca i setki lat, łączy gatunek konia Przewalskiego, jedynego przedstawiciela obecnie żyjących dzikich koni. Autorka umiejętnie powiązała informacje o owym gatunku na przestrzeni lat, wplatając je w niebanalną fabułę powieści. Wyraźnie można poczuć ogromną miłość nie tylko do tych zwierząt (zarówno tych małych jak i dużych) ale wszystkich gatunków jak również całej przyrody. Próba okazania im hołdu, należytego szacunku – pokazanie jak są cudowne, ważne, wręcz bezcenne. Jednak nie robi tego w najczęściej wybierany sposób – nie mówi otwarcie „dbaj”, „szanuj”, „troszcz się” czy też nie pokazuje pięknej wizji, szczęśliwego świata. Wręcz przeciwnie – przedstawia najmroczniejszy scenariusz. Stawia pytania odnośnie świata, przyrody, roli człowieka w tym świecie jak również całym ekosystemie. Zachęca aby zastanowić się nad sobą, swoim postępowaniem, tym do czego zostaliśmy powołani, gdzie jest nasze miejsce, jaka rola, życiowa „misja” do wypełnienia, cel w życiu… do tego by uświadomić jak ludzkość wiele zabiera, wręcz kradnie, do tego oczekuje i wyszykuje – wysysa ostatnie „soki życia” i niszczy, nie dając niczego w zamian, niczego od siebie, tak bezinteresownie. Pokazuje świat, który zmierza ku zagładzie, taki w którym nie tylko rośliny i zwierzęta są na wymarciu ale na wymarciu są także ludzie. Pokazuje człowieka, który każdego dnia zmierza ku samozagłady, ciągnąc za sobą inne gatunki. To przykra, bolesna, przerażająca wizja a taka realna i prawdziwa. Taka, która na dobrą sprawę powoli się spełnia a wszystko za sprawą człowieka.

PRZESŁANIE I PRZESTROGA
Proza Mai Lunde nie jest lekka, pogodna i wesoła. Śmiało mogę nazwać ją trudną i „niewygodną”, gdyż może przerazić, uświadomić. Wątpię w to by sprawiała komuś przyjemność, prędzej wprowadzi w dyskomfort, przygnębienie, troskę, być może strach. Taka, która może „weżreć” się w myśli i serce człowieka – uświadomić, że jesteśmy na najlepszej drodze do samozagłady. Z drugiej strony autorka nie pozostawia czytelnika z poczuciem winy, żalu, rozpaczy i beznadziei – niesie ze sobą otuchę, wprowadza cień nadziei, wizji na „lepsze jutro”. Pokazuje, że wszystko zależy od nas, wszystko jest w naszych rękach i bez względu na to jak źle by nie było, zawsze ale to zawsze pozostaje cień nadziei i szansa na to, że da się jeszcze coś zrobić – naprawić popełnione błędy, wynagrodzić złe czyny, krzywdy, odmienić los. Jest szansa i nadzieja na to zawrócić ze ścieżki „zła” oraz wyniszczenia i wkroczyć na tę prawidłową. Prawdą jest to, że człowiek ciągle żąda i bierze – niszczy ale są też i tacy, którzy wciąż kochają i pomagają sobie nawzajem a w obliczu niebezpieczeństwa i wizji „śmierci”, potrafią się zjednoczyć, wspierać, pomagać – działać wspólnie dla dobra ogółu. Bo może jeszcze nie jest za późno, aby zawrócić i odmienić los Ziemi.

PODSUMOWANIE
  „Ostatni” nie jest łatwą książką i nie przeczytacie jej w jeden wieczór. W mojej opinii to książka z „wyższej półki”, nie dla każdego i nie na każdy czas. Powolny, melancholijny, nostalgiczny i przeważane przygnębiający klimat nie każdemu przypadnie do gustu, tak samo jak nie każdemu czytelnikowi spodoba się treść powieści. Jestem pewna, że powieść oprócz słów zachwytu, zdobędzie także i te nieprzychylne opinie – część powie, że jest nudna, monotonna, rozwleczona, pozbawiona akcji. I rzeczywiście nie znajdziecie w niej brawurowych zwrotów akcji, napięcia i dreszczu niepewności jakie dostarczają thrillery, kryminały, czy niektóre powieści przygodowe. Jak już wspomniałam sporo tutaj spokoju, ciszy, melancholii, smutku, czy przygnębiania z pozostawioną na koniec nadzieją i namiastką szczęścia.

   Jednak nie akcję w tej powieści chodzi a Maja Lunde nie stawia na brawurę i atrakcje. Tutaj liczy się słowo – słowo, treść i historia. To aby powoli chłonąc każdy wyraz, „chłonąć” treść, rozważając ją, analizując, „trawiąc”. Aby przyswoić ją, przeanalizować i zajrzeć w głąb siebie. Zastanowić nad sobą samym, postępowaniem, priorytetami, swoją rolą we świecie i rodzinie, bo to nie tylko wizja świata i przyrody ale również trudne i często skomplikowane relacje międzyludzkie (miłość, nienawiść, macierzyństwo), które są nieodłączną częścią nas i naszego życia. To także bezsilność, nieudolność, smutek, trudna miłość, bliskość… wszystko co jest takie ludzkie i prawdziwe. Dlatego warto przystanąć i pomyśleć…
Pomyśleć nad własną rolą we świecie, priorytetami, celami, rodziną… Nad tym, czy nie mamy zbyt wielkie mniemanie o sobie, nie jesteśmy zbyt dumni, zadufani, ślepi na krzywdy innych.

Czy mamy prawo do tego by w jakikolwiek sposób ingerować w świat i w wieczny krąg życia – zmieniać go, wykorzystywać, wyzyskiwać.
Czy nie jest tak, że nie dostrzegamy tego, że na każdym kroku siejemy zniszczenie? Jesteśmy aż tak ślepi? Może warto nauczyć się skromności, nabrać nieco pokory i samozagłady? Zjednoczyć się i zrobić coś dla dobra innych, dla dobra ogółu póki nie jest za późno?

   Cały świat jest niczym mapa lub gra w której ludzie są jak pionki a przyroda wskazówki, czy znaki. Aby nie zostać wyeliminowanym z gry, musimy nauczyć się odczytywać znaki i symbole, które każdego dnia i na każdym kroku stawia nam życie i świat. Jeśli nie nauczymy się ich rozpoznawać, szybko zostaniemy wyeliminowani.

  „Ostatni” Mai Lundne nie polecam każdemu i na każdy czas. Nie kupujcie jej „w ciemno” kierując się opisem, przychylnymi recenzjami lub co gorsze okładką, gdyż możecie się zawieść,… chociaż oczywiście nie musicie. Najpierw poczytajcie o niej nieco więcej, znajdźcie fragment (wydawnictwo udostępnia na swojej stronie), przeanalizujcie i zastanówcie się, czy taka forma powieści a przede wszystkim treść przypadną wam do gustu. Osobiście mimo trudnego etapu w życiu, jak również tematów, które porusza książka, dość dobrze spędziłam. Urzekł mnie język i klimat powieści. Maja Lunde pisze raz poetycko, innym razem melancholijnie, delikatnie, wrażliwie a innym razem dynamicznie. Przeplata rożne style, jednocześnie umiejętnie łącząc je ze sobą. Ponadto urzekła mnie delikatność jak również wrażliwość autorki na otaczający ją świat – zarówno roślin jak i zwierząt. Umiejętność w obserwacji opisywaniu rzeczywistości, natury, zwierząt, ludzi i ich relacji. Radość i wdzięczność za to co nas otacza – za cały świat. To naprawdę piękne i na swój sposób niezwykłe – wyjątkowe. Bo czy na co dzień zastanawiamy się nad tym jak złożony jest świat? Jakie mechanizmy nim rządzą, jakie są prawa natury? Na jakiej zasadzie zmieniają się pory roku, dlaczego dzień jest podzielony na noc i dzień a w innych zakątkach świata panuje wieczna ciemność? Dlaczego wulkany wybuchają? Dlaczego rzeki wylewają, mamy powodzie, susze? Skąd wzięły się gwiazdy na niebie? Świat opisany z tak niezwykłą delikatnością i czułością….

Tytuł: Ostatni | Autor: Maja Lunde | Przekład: Mateusz Topa | Wydawnictwo Literackie | Oprawa: twarda | Stron: 512

fotografie strona wydawnictwa   zdjęcie w tle pierwszego unspash